AKTUALIZAM, 1. metafizička nauka, da je sva zbiljnost neprekidna djelatnost (akt), nastajanje, samostvaralaštvo; 2. teorija o duševnom životu, po kojoj je taj život stalno zbivanje, proces. U prvom značenju aktualizam je oprečan metafizičkom supstancijalizmu, nazoru, koji zamišlja svijet građen od postojanih nosilaca promjena (supstancija), a u drugom je značenju oprečan psihologijskom supstancijalizmu, koji duševnim zbivanjima — doživljajima — stavlja kao trajan i nepromjenjiv supstrat dušu. Osnivačem metafizičkog aktualizma smatra se Heraklit (»sve teče«). Plotin svodi zbiljnost na vječan akt emanacije, kojemu je božansko Jedinstvo ishodište, a tvar završni stadij. Po Fichteu »ja« kao djelatnost postavlja bitak. Po Hegelu postoji apsolutni proces, dijalektički razvoj, koji polazeći od sveobuhvatne »ideje« logičkim putem teze, antiteze i sinteze stvara zbiljnost. U novije doba aktualističku filozofiju ispovijedaju Nietzsche, Mach, Vaihinger, James, Münsterberg i dr., a jedan joj je od glavnih predstavnika Bergson (»Nema stvari, postoje samo akti«). Psihologijski aktualizam zastupa već Protagora, po kojemu duša nije ništa drugo nego prolazno osjećanje. Hume niječe supstancijalnost duše, te duševni život prikazuje kao »snop ideja« (predočaba), povezanih oko ideje »ja«. U novijoj psihologiji nakon stadija, u kojem je istraživanje činjenica svijesti na način prirodnih nauka (»prirodoznanstvena psihologija«) mahom htjelo biti »psihologija bez duše«, javljaju se nova shvaćanja, koja ističu organičku suvislost doživljaja u psihičkoj strukturi te donekle izmiruju aktualistički sa supstancijalnim pojmom duše (duhoznanstvena psihologija; Spranger, Jaspers, Erisman i dr.). U Hrvatskoj iznosi aktualističke poglede u sklopu svog aktivističkog nazora A. Bazala (→ aktivizam, Bazala).