D’ANCONA, Alessandro, * Pisa 20. IV. 1835, † Firenca 9. XI. 1914, talijanski filolog. Bio je profesor talij. književnosti na sveučilištu u Pisi, ravnatelj škole Scuola Normale Superiore u istom gradu i član državnog senata. D. je jedan od glavnih obnovitelja načela i metoda talij. filologije i osnivača t. zv. »povijesne škole« te je objavljivao nova kritička izdanja književnih tekstova i proučavao književni razvoj na osnovi novih pogleda. Najprije se bavio talijanskom narodnom pjesmom, legendom i pripovijetkom: Poesia popolare italiana (1878, II. izd. 1906), Poemetti popolari (1889), Saggi di letteratura popolare (1913); tu D. primjenjuje nove metode uporedne književnosti, prelazeći na sudbinu motiva i izvan granica romanskih naroda. Sredovječnu talij. književnost proučava u mnogim raspravama, od kojih neke sabire u knjigama: Studi di critica e di storia letteraria I-II, (1880, II. izd. 1912), Scritti danteschi (1913), Sacre rappresentazioni dei secoli XIV-XV (1873), Origini del teatro in Italia (1877, II. izd. 1891). U svojim osnovnim djelima o genezi talij. crkvenog prikazivanja D. dokazuje, kako se u Italiji u drugoj polovini 13. st. ta vrsta prikazivanja razvila iz pobožne pjesme »laude« u vezi s liturgičkom dramom. Bavi se i novijom književnošću i poviješću Risorgimenta: Varietà storiche e letterarie (I-II, 1883—84), Ricordi storici del Risorgimento ital. (1914, II. izd. 1939), Pagine sparse di letteratura e storia (1914, II. izd. 1932). Uređuje časopis Rassegna bibliografica della letteratura ital. U suradnji s O. Bacci-jem sastavlja izvrstan priručnik Manuale della letteratura ital. (I—VI, 1892—95), koji je još i danas dobar. Svojim širokim pogledima i opsežnim znanjem D. zahvaća cio život i duh doba, koje proučava, i tako osvjetljuje razvoj književnih pojava, ma da se pri tom, kao »pozitivist«, ne upušta u kritičke ocjene.

LIT.: H. Ferrari, G. Manacorda, F. Pintor, Bibliografia degli scritti di A. D., 2. izd. Firenca 1915; In memoriam A. D., Firenca 1915; F. Flamini, Poeti e critici della Nuova Italia, Napulj 1920; R. Zagaria, Intorno ad A. D., 2. izd. Andria 1924; F. Torraca, Scritti varii, Milan 1928; B. Croce, La letteratura della nuova Italia, III., Bari 1929; L. Russo, Ritratti e disegni storici, Bari 1937; Isti, La critica letteraria contemporanea, I., Bari 1942.M. D-ić.